Fight flight freeze en please

“Waarom ben je niet weg gegaan?”

“Was er echt geen andere optie, had het echt niet anders gekund?”
Vrouwen die lang in een gewelddadige, disfunctionele relatie hebben gezeten, krijgen deze vragen vaak te horen. In dit blog laat ik zien dat deze mensen mogelijk vanuit een traumareactie in zo´n relatie gebleven zijn. Hiermee wil ik meer bewustzijn creëren over waarom volwassenen soms blijven, ook als niemand het meer snapt. Want ik zie in mijn praktijk ook cliënten die simpelweg geen optie in zichzelf konden vinden om weg te gaan. Zelfs niet als ze met de dood bedreigd werden. Hoe kan dit? Waarom zijn ze niet gevlucht? Waarom hebben ze niet teruggevochten? Ik leg je graag uit wat de fight flight freeze, of te wel, vechten vluchten bevriezen en pleasen reactie hiermee te maken heeft.

Fight flight freeze

Om deze vragen te beantwoorden, leg ik iets uit over de drie overlevingsreacties zoals we die wel (her)kennen: fight flight freeze. Als we iets als bedreigend ervaren worden we boos, lopen we weg of we staan als aan de grond genageld.

1. In eerste instantie maakt je lichaam zich klaar bij dreigend gevaar om te vechten of te vluchten. Er wordt adrenaline aangemaakt, je hartslag gaat omhoog, bloed gaat naar je spieren. Je cognitieve brein wordt offline gehaald, je overlevingsbrein schakelt in: niet denken maar doen.
2. Je komt dan in een staat van hyperarousal, aangestuurd door ons sympatisch zenuwstelsel. Omdat ons overlevingsbrein geen onderscheid maakt tussen vroeger en nu, zal het inschakelen wanneer er een seintje met het label ‘gevaar’ binnenkomt. Je bent getriggerd.
3. Een trigger is een zintuigelijke waarneming of gebeurtenis die een psychische wond, een trauma, activeert. De bijbehorende gevoelens en reacties komen dan naar de oppervlakte en de pijn van vroeger wordt opnieuw beleefd. We vluchten weg van de situatie of vechten terug.

Of liever bevriezen

Maar als vechten of vluchten geen optie is, geeft ons brein een seintje aan ons parasympatische zenuwstelsel. Vervolgens brengt dat zenuwstelsel ons in een bevriezingsstand. Om ons zo veilig mogelijk te houden. Eenmaal in deze stand gekomen ben je in een toestand van hypoarousal. In deze staat voel je je moe, is er weinig energie en voel je je afgesloten. Het is te vergelijken met een shut down van ons zenuwstelsel. Bevriezing haalt ons uit het sociale contact en brengt onze binnenwereld in veiligheid. De overeenkomst tussen vechten vluchten bevriezen en pleasen is dat ze ons uit verbinding halen met de ander en onszelf in bescherming brengen: uit de connectie in de protectie.

Maar wat nou als fight flight freeze geen opties waren voor ons als kind?

Óf omdat de situatie nog onveiliger werd omdat we gestraft of genegeerd werden als we boos (vechten) werden en wilden weg lopen (vluchten)? Of als we de woorden het ene oor in en het andere oor uit lieten gaan of op onze kamer gingen zitten, ons onttrokken aan sociaal contact (bevriezen)? Wat nou als dat ook allemaal niet werkte en de situatie hierdoor nog bedreigender werd dan deze al was? Wat als uit contact gaan meer narigheid opleverde dan in het contact blijven? Dan restte ons als kind nog de overlevingsrespons pleasen (ook wel de fawn respons genoemd). Een manier om toch in het gezinssysteem te kunnen blijven én jezelf tegelijkertijd zo veilig mogelijk te houden.

Pleasen is deels bevriezen

Pleasen is een unieke blend tussen de eerder benoemde overlevingsstrategieën. De energie van vechten en vluchten zorgt voor de kracht die nodig is om in sociaal contact te blijven en de bevriezing houdt een gedeelte van onszelf buiten beeld, namelijk onze eigen wensen, gevoelens en grenzen. Waar de andere overlevingsopties ervoor zorgen dat we uit contact en in de protectie gaan, zorgt pleasen voor een gedeeltelijke bevriezing van ons zenuwstelsel: we zijn dan in én uit verbinding tegelijk. In deze toestand zijn we, bijzonder genoeg, nog in staat om gebruik te maken van dat deel van ons brein dat sociaal kan zijn en in verbinding kan blijven. Pleasen is blijven en weg willen tegelijkertijd.

Pleasen om het veilig te maken voor jezelf

Pleasen is de toestand die nodig was toen je afhankelijk was van je ouders en ze tegelijkertijd ook de bron van gevaar en/of onvoorspelbaarheid waren. Bijvoorbeeld als ze emotioneel niet beschikbaar waren voor je, te angstig, te overheersend of mogelijk teveel in beslag genomen door eigen problemen.

Niet afgestemd dus op wat jij nodig had. Wanneer je pleast, gebruik je je aangeboren hechtingsvermogen om jezelf veilig te houden, zo breng je de dreiging naar beneden. Dit doe je door de ander tevreden te houden. Wanneer je ouders gunstig gestemd zijn, kun jij ook eerder rekenen op een situatie die veiliger is voor jou.

Please is verbinden op voorwaarden van anderen

Je hebt als kind jouw gezinssysteem nodig om te kunnen overleven. Pleasen is dus verbinden op voorwaarden van anderen. Je zoekt de veiligheid op in het samenvallen met de wensen en behoeftes van een ander. Zo maak je de omgeving zo voorspelbaar mogelijk. De prijs voor deze voorspelbaarheid en bescherming is echter hoog, want je bent niet meer in staat om zelf te voelen wat je nodig hebt en je geeft je eigen grenzen op. Je raakt van jezelf verwijderd.

Het overlevingsbrein is tijdloos

Onze overlevingsreacties reacties in het hier en nu zijn gebaseerd op oude programmering.
Ons overlevingsbrein vertrouwt op wat het vroeger als meest effectieve reactie op het vermijden van gevaar heeft opgeslagen. Wanneer er stress of gevaar is, worden we getriggerd en gaan we terug naar deze ‘fabrieksinstellingen’, onze oude overlevingsreactie dus. Het brein neemt geen enkel risico en de scanner van het gevaar is niet in staat om onderscheid te maken tussen hier en nu en toen en daar. Het overlevingsbrein is tijdloos.

Fight flight freeze please, waarom pleasen sociaal wenselijk is

Wat de please-reactie zo ingewikkeld maakt, is dat pleasen behalve een trauma respons ook sociaal wenselijk gedrag is. Vaak wordt pleasen als prettig ervaren: in het er zijn voor een ander, bij het werken in kantoortuinen en ergens heen gaan omdat het zo ‘hoort.’ Daarom is het een respons die lastiger te herkennen is dan de andere reacties, waarbij de verbinding met de omgeving verbroken wordt, iemand boos wordt, uit contact gaat of zich terug trekt. Iedere keer wanneer de pleaser in ons een compliment krijgt of een succes boekt, is dat weer een reden om de keer erop weer in actie te komen. Een sociaal wenselijke overlevingsstrategie zorgt er vaak voor dat deze groeit en bloeit. Wanneer je je eigen gevoelens en verlangens blijft onderdrukken als gevolg van trauma, dan is dat op zich weer traumatiserend. Je bevestigt opnieuw voor jezelf dat je eigen gevoelens en wensen er niet toe doen.

“Waarom ben je gebleven?”

De please-reflex kan verklaren waarom mensen in disfunctionele relaties blijven. Eenmaal in een relatie aanbeland waar het zo onveilig voelt als vroeger, kom je als volwassene in dezelfde overlevingsstand als toen je als kind niet anders kon. Er lijkt geen andere mogelijkheid te zijn dan aanpassen en onderwerpen. Vechten en vluchten zijn geen opties, zo hebben we ooit ondervonden. Overlevingsstrategieën zitten in ons oerbrein. Zij beschermen het kwetsbare kind in ons. Dat niet weet dat er nu meer hulpbronnen beschikbaar zijn. Dit is waarom sommige van mijn cliënten jaren in een disfunctionele relatie gezeten hebben. Met gevaar voor zichzelf en de kinderen. Ze leefden opnieuw in overlevingsstand.

Herken je dit?

Inzicht in deze traumarespons is de eerste stap naar bewustwording en herstel. Herkennen en erkennen wat maakte dat het zo nodig was om te pleasen als kind.

In welke situatie(s) vroeger kon je niet anders? Geef je nu je eigen wensen en behoeftes op om de relatie met de ander in stand te houden? Dan is dat opoffering en geen echte verbinding. Dat is overleven om iets van jezelf heel te houden. Geef jezelf hiervoor een compliment. Je hebt vroeger precies dát gedaan wat nodig was om te overleven. In het hier en nu heb je echter andere opties.

Ik wil graag hulp

Er zijn andere, volwassen hulpbronnen beschikbaar. Wil je dit onderzoeken en uit je trauma reactie(s) komen? Ik begeleid je graag op die bijzondere reis. Lees hier wat ik voor je kan betekenen tijdens de trauma therapie.